---
KJØNNSLIV
Kjønnsliv er en spalte om kultur og biologi, feminisme og anti-feminisme, kjærlighet og kjærlighetskamp.
Spaltistene er Kristin Fridtun, Espen Ottosen, Nora Mehsen og Kyrre Wathne.
---
I barndomsheimen min hadde me ein kalender med god notatplass hengande på kjøkenet. Der førte me inn viktige avtalar og hendingar: skidagar, lækjartimar, kurshelgar. Ein av dagane i månaden vart som regel merkt med ei lita stjerne med ring rundt. Eg var ikkje så gamal då eg lærte at denne stjerna fortalde når mor mi skulle få mensen. Ho hadde sjølv orientert oss ungane om at ho kunne ha kort lunte i tida før menstruasjonen, og ofte stemde det: Den elles livsglade dama vart påfallande mutt og brå.
Stjerna i kalenderen – som i utgangspunktet skulle hjelpa mor med å halda oversyn over syklusen – var såleis til gagn for oss alle. Dersom ho var ilter i forkant av ein slik dag, var det ingen grunn til å ta det personleg eller uroa seg for at noko var alvorleg gale. Det heile hadde si naturlege forklåring.
I den noverande heimen min er me to kvinner i reproduktiv alder, og me har utvikla eit rikt omgrepsapparat for å skildra dei ulike sidene ved dette månadlege fenomenet. Ordet «mensbeist» er heilt sentralt. «Mensbeist» viser til ein person som er sterkt i ulag av mensrelaterte årsaker. Ordet er ikkje nedsetjande på noko vis, snarare tvert imot: Det er svært informativt. Kona mi kan til dømes seia: «Eg er mensbeist i dag.» Eller ho kan senda meg sms med teksta: «Mensbeistet dreg frå jobben no.» For ein partnar er dette viktige opplysningar.
Førestillingar om mensbeistet finst i populærkulturen òg. Eit døme er stripa «Fyra nyanser av Mens» i teikneserien Zelda av svenske Lina Neidestam. Stripa finst på norsk og er jamvel prenta i boka Mensen (2016, Gyldendal). Den fyrste av dei fire rutene har tittelen «Nøytral uke», og her ser me hovudpersonen Zelda med neven i vêret og ein stor flir om munnen, breiddfull av kraft og verkelyst. Den andre ruta heiter «Eggløsning». Her er Zelda så paringssjuk at mannfolka må gå i dekning. I ruta «PMS» råder paranoiaen og fortvilinga, men så kjem den fjerde ruta, «Mensen», der Zelda er omskapt til eit Hulk-liknande, rasande uhyre – eit mensbeist.
I det siste har eg likevel tenkt at det finst eit større og farlegare mensbeist der ute
I det siste har eg likevel tenkt at det finst eit større og farlegare mensbeist der ute. For kven er det som prentar inn i oss at mensen er noko skamfullt me helst skal løyna for andre, om ikkje eit beist? I den ovannemnde boka Mensen skriv ei rad kvinner om røynslene sine med mensen, og mange av dei fortel korleis dei streva med å dekkja over at dei hadde fått det – til og med mødrene vart førte bak ljoset. Edy Poppy stal bind frå mor si og la dei blodige binda i tomme isboksar i frysaren. Agnes Ravatn hadde hatt mensen i eit år då mor hennar fekk greie på det, og min favorittmensforfattar Gunnhild Øyehaug (f. 1975) har fyrst nyleg slutta å løyna for far sin at ho har mensen – og ho har to born! Sjølv pla eg vaska blodige truser for hand på badet, før eg smugla dei inn på rommet mitt og hengde dei til tørk i eit skåp, jamvel om alle i heimen visste at eg hadde fått mensen. Kvifor?!
Ravatn stiller seg eit liknande spørsmål. Ho undrast på kven det er som har gjort mensen – dette heilt vanlege fenomenet som fortel at kroppen er frisk og har mogna som han skal – til ei så stor og pinleg greie. Det kan i alle fall ikkje vera jentene som står bak, skriv ho, for ho opplevde det som lett og fint å snakka med veninnene sine om mensen.
Me kan nok ikkje skulda på dei unge gutane heller, jamvel om dei legg stein til børa når dei kjem med dårleg mensvitsar og utrøytteleg spør: «Har du mensen, eller?» Men gutane set oss kanskje på sporet av noko likevel. Dei er opplagt fascinerte og kanskje til og med skremde av desse jamaldra jentene som brått vert mykje vaksnare enn dei og har kroppar som det skjer underlege ting med. At det renn blod og gugg ut or underlivet er sjølvsagt uhyggjeleg, men eg trur ikkje at det skamfulle ved mensen kjem av sjølve blødinga.
Eg trur at mensbeistet – til skilnad frå nettroll – sprekk i sola
Derimot provar blodet at ein person har forlate den uskuldige kategorien «jente» og teke steget over i den nifse kategorien «kjønnsmogen kvinne med tilhøyrande drifter». Unge gutar greier ikkje løyna fascinasjonen sin for denne forvandlinga, men samfunnet elles har vore mest oppteke av å tøyma dei nyutsprungne kvinnene. Kvifor ikkje gjera kjønnsmogninga vanskelegare enn ho alt er? Gjera kvinnene merksame på at kroppen deira er eit problem? Nifs og dragande på same gong?
Men ikkje noko av dette vert sagt beint ut. I staden har samfunnet – med mannfolka i spissen, får me tru – mana fram eit usynleg og uhandgripeleg vesen som sviv ikring og kviskrar til unge jenter at mensen er noko du skal teia om og skamma deg over, og at det er verdas undergang å blø igjennom. Dette kviskrande vesenet er det store mensbeistet – det verste av dei alle. Etter alt å døma er det i slekt med bygdedyret, for båe held folk nede og hindrar livsutfaldinga deira.
Så kva gjer me? Eg trur at mensbeistet – til skilnad frå nettroll – sprekk i sola. Me må difor halda fram med å snakka om det, peika på det, pirka i det. Me kan til dømes gjera som Gunnhild Øyehaug, som har skrive at menssmerter er som å ha ei revesaks sitjande fast i krossryggen. Ærlege og direkte mensytringar er det verste mensbeistet veit.
Kristin Fridtun har blant anna skrive bøkene Kjønn og ukjønn (2015) og Homoflokar (2018).